Op zaterdag 4 mei kwamen inwoners van Alkmaar samen in de Grote Sint Laurenskerk om de Nederlandse oorlogsslachtoffers te herdenken.
In haar herdenkingsrede benadrukte burgemeester Anja Schouten de blijvende impact van oorlog op de samenleving en het belang van vrede en verdraagzaamheid.
Hieronder kunt de volledige tekst van haar toespraak teruglezen:
Goedenavond, Wat goed dat wij hier vanavond in groten getale kunnen zijn. Vandaag herdenken wij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog in Europa en Zuidoost-Azië. We herdenken ook de slachtoffers van oorlogssituaties en vredesoperaties waarbij Nederland betrokken was na de Tweede Wereldoorlog. En we zijn stil. Eenmaal per jaar zijn we twee minuten stil. Oorlog grijpt diep in op een mensenleven. Niet alleen in dat van de mensen die de oorlog zelf meemaken, maar ook van hun kinderen en de kinderen van hun kinderen. Oorlog, het onvoorstelbare onrecht, de onveiligheid en het verdriet: ze laten littekens achter die nooit meer verdwijnen. Mw. Gerdi Verbeet sprak hier recent in deze kerk in het kader van de Van Foreest lezing een aangrijpend betoog over uit. Zij gaf ons mee: “De meeste van ons hebben de Tweede Wereldoorlog niet meegemaakt, maar velen zijn er wel mee opgegroeid en opgevoed… Opeens is oorlog ook hier niet meer iets van vroeger. Er is weer oorlog in Europa. Er is weer oorlog in het Midden-Oosten met alle gevolgen voor de samenleving hier. En weer groeit er nu dus een generatie jongeren op die getekend wordt door oorlog .” Oorlog raakt ons allen. Ook mensen zoals u en ik, die in vrijheid leven, maar verdriet en onmacht voelen bij hetgeen er in onze tijd, in de wereld gebeurt. We maken ons zorgen over oorlogen én over andere grote gebeurtenissen in de wereld. Maar we hebben niet allemaal dezelfde zorgen. Waar voor de één de veranderingen veel te snel gaan, gaat het voor de ander lang niet snel genoeg. “Helaas blijkt dat vreedzaam met elkaar samenleven er de afgelopen jaren in Nederland niet eenvoudiger op is geworden. We staan steeds meer tegenover elkaar. Verschansen ons in ons eigen gelijk, omringen ons met mensen die net zo denken als wij. ” De verschillen tussen hoe mensen denken en in de wereld staan worden groter, ook in Alkmaar. Verschillen op scherp gezet door oorlog, corona en klimaatverandering. Op sociale media gaat het hard tegen hard. Je bent voor of je bent tegen. Meer smaken zijn er niet, zo lijkt het. Dit jaar is het thema van 4 en 5 mei “Vrijheid vertelt; Opmaat naar 80 jaar vrijheid”. Ik wil vanavond met u terugkijken naar nog iets langer geleden, naar de jaren voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog: Nederland leeft in vrede, maar er broeit iets. De meningen worden stelliger. Groepen komen meer tegenover elkaar te staan. In sommige kranten is steeds duidelijker een anti-Joods sentiment te lezen. Bij het Regionaal Archief las ik een aantal van die artikelen. De stelligheid en de vijandigheid van toen, doet me denken aan de toon in media van vandaag. En dat moet ons waakzaam maken. Want we moeten nu toch weten dat woorden ertoe doen. Dat die woorden destijds de opmaat was voor een verschrikkelijke wereldoorlog en de vernietiging van miljoenen Joden, maar ook Roma en Sinti, homoseksuelen, verzetsmensen, andersdenkenden, gehandicapten en psychiatrisch patiënten. De Holocaust is de extreme consequentie van het uitsluiten van mensen op basis van hun afkomst. De Holocaust leert ons dat we ons altijd moeten verzetten tegen elke vorm van discriminatie en racisme. Laten we leren van onze geschiedenis! Laten we docenten steunen die hierin zo’n belangrijke rol hebben. Laten we het zelf blijven vertellen aan jonge en oudere mensen die dat lijken te vergeten. En vooral laat het doorklinken in onze eigen woorden. We zijn het verschuldigd aan al die mensen die we vandaag herdenken. Laten we ter nagedachtenis aan hen, en uit zorg voor ieder die nu leeft, het dit keer anders doen. De geschiedenis hóeft zich niet te herhalen. Een aantal jaar geleden kreeg ik tijdens mijn eerste Alkmaarse Vredesweek een heel klein zilveren theelepeltje. Een speldje van nog geen 3 centimeter groot. Het symbool van de “Orde van het Theelepeltje”. Die Orde is ontstaan vanuit een idee van vredesactivist Amos Oz. ‘Als er een ramp gebeurt,’ zo zei hij. ‘Zoals een uitslaande brand bijvoorbeeld. Wat doe je dan? Rennen voor je leven, zo snel als je kunt, en degenen die niet kunnen rennen aan hun lot overlaten? Of ga je een boze brief schrijven aan de redactie van je krant en eisen dat degenen die verantwoordelijk zijn voor handhaving van de brandveiligheidseisen voor gebouwen uit hun ambt worden gezet of oproepen tot demonstraties? Wat je ook kunt doen: een emmer water halen om het vuur te blussen. En als je geen emmer hebt, dan neem je een glas water. En als je geen glas hebt, dan neem je een theelepeltje water. Iedereen heeft wel een theelepeltje. Een theelepeltje is heel klein en het vuur is enorm, maar we zijn met miljoenen en ieder van ons heeft wel een theelepeltje .’ Graag draag ik deze mooie gedachte vanavond uit. Immers eenieder van ons heeft wel een theelepeltje. En sommigen van ons hebben een glas of misschien zelfs een emmer. Maar dat theelepeltje, als we het allemaal gebruiken, is genoeg. Je theelepeltje gebruiken, is een klein gebaar. Niet weglopen, doen. Het is verbondenheid in verscheidenheid. Het is scholen uitnodigen om hen een kijkje in de keuken te geven van jouw kerk, synagoge of moskee. Het is zorgen dat iemand een fiets en daarmee bewegingsvrijheid krijgt. Het is het hartstochtelijk met elkaar oneens zijn, en toch met elkaar in gesprek blijven. Het is luisteren naar iemand die niet gehoord wordt. Het is de goede aandacht geven aan jongeren die geen hulp vragen maar wel kunnen gebruiken en hen helpen een verstandig en zelfstandig mens te worden. Het is zeggen: ‘Al voel ik jouw verdriet of zorgen niet, ik kan er wel respect voor opbrengen’. In Alkmaar mogen we ons gelukkig prijzen met een langjarige vredestraditie. Velen van ons hebben geweldige herinneringen aan onze bevrijdingsfestivals. En elk jaar in september vieren we in Alkmaar de Vredesweek. Vanuit de gedachte “vrede heeft onderhoud nodig” komen vertegenwoordigers uit alle geloofsgemeenschappen en diverse maatschappelijke organisaties bij elkaar. Mensen uit alle generaties en uit verschillende delen van onze Alkmaarse samenleving komen samen om de waarde van vrede te delen. Via ontmoeting, muziek, dans, discussie, wandelingen, beeldende kunst. De vredesboom op de hoek van de Molenbuurt is daar een mooie getuige van. En altijd met speciale aandacht voor jongeren. Want vrede is geen rustig bezit, aan vrede moet je werken, vrede moet je koesteren. En vooral: Vrede moet je doorgeven! Ik begon deze herdenkingsrede hoe diep oorlog ingrijpt in mensenlevens, waarbij ik citeerde uit de lezing van Gerdi Verbeet. Zij gaf ons ook goede raad mee: “Wees nieuwsgierig. Verdiep je in elkaar. Begin met de ander te vertrouwen in plaats van op voorhand te wantrouwen… Je hoeft ze echt niet altijd gelijk te geven, maar luister in elk geval naar wat ze te zeggen hebben. En sta pal voor hun grondrechten ook als ze andere opvattingen hebben als jijzelf.” Vanavond staan we stil en zijn we stil. Voor de Dodenherdenking in 2004 schreef de Dichter des Vaderlands Simon Vinkenoog een gedicht over die stilte dat niets aan actualiteit heeft ingeboet. Stilte Nooit mogen wij vergeten wat oorlog betekent in het leven van iederéen Elke oorlogsdode en er waren en zijn er miljoenen is er één te veel Zoveel mensenkinderen onschuldig getroffen zoveel mensen ook die voor vrijheid vochten Zijn twee minuten stilte voldoende – genoeg? Dringt het besef dat oorlog een ziekte is, als armoede en ondervoeding, in twee minuten tot ons door? Moge het altijd stil in ons zijn het diepste contact met ons zelf vindt in stilte plaats Ver van pijn en geweld waar vrede heerst liefde, wijsheid, stilte Vanavond zijn we stil. Wij herdenken allen die sinds de Tweede Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij vredesoperaties in het Koninkrijk der Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen. En laten we stilstaan bij wat ons verbindt. Door de vrijheid waarin we mogen leven te koesteren en zuinig te zijn op onze vrede. Iedereen kan daaraan bijdragen, een theelepel is immers genoeg.
